Diagonalnie skomponowana betonowa struktura sprawia, że elewacja jest dynamiczna, pełna życia. Odsunięcie jej od ściany nośnej generuje w dni słoneczne grę światła i cienia, a w dni bez słońca podkreśla głębię struktury. Wieczorem i nocą – dzięki ukrytemu pod nią oświetleniu LED – puste pola tej okładziny świecą, tworząc negatyw „elewacji dziennej”. Fugi między elementami struktury tworzą delikatną, błyszczącą siatkę. Po zmroku, czy w pochmurne dni deszczowe, barwy światła mogą się zmieniać, stwarzając odpowiedni nastrój, oddziałując pozytywnie na psychikę osób odwiedzających ten fragment miasta. Fasada może też działać podobnie jak ekran diodowy, wyświetlając pewne komunikaty.

Takie nowatorskie rozwiązanie wykończenia elewacji – w postaci ażurowej okładziny z elementów prefabrykowanych z betonu architektonicznego GRC zbrojonego włóknem szklanym – zastosowano w centrum handlowym SERENADA w Krakowie. Obiekt ukończono w 2017 roku. Wtopiony w stromą skarpę, ma trzy kaskadowo opadające poziomy, połączone licznymi schodami ruchomymi i windami. Na 42 tysiącach m² powierzchni oferuje klientom 170 sklepów i punktów usługowych. Na dolnym poziomie usytuowano obszerny parking. Szerokie wewnętrzne pasaże w dzień są pełne naturalnego światła, wpadającego przez duże świetliki umieszczone w płaszczyźnie dachu.
Ogólny projekt centrum handlowego SERENADA jest autorstwa Atelier. com. Studio Architektoniczne (arch. arch. Piotr Klecan, Marcin Dzienisik, Marta Tomkiel). Elewacje i zagospodarowanie terenu to dzieło biura WIZJA sp. z o.o. (arch. arch. Stanisław Deńko, Agnieszka Ciuła, Robert Ciuła).
Dzięki innowacyjnym fasadom obiekt ten wyróżnia się swoim wyrazem architektonicznym na tle innych, tak licznych centrów handlowych i jest znakomitym przykładem zastosowania betonu jako plastycznego materiału dekoracyjnego.

SKĄD TAKI POMYSŁ?
Architekt Stanisław Deńko tak tłumaczy ideę rozwiązania elewacji: – Galerie handlowe to zazwyczaj obiekty wielkokubaturowe. Są to typowe założenia o charakterze introwertycznym, w których sklepy są lokalizowane wzdłuż wewnętrznych promenad. Takie rozwiązania funkcjonalne powodują, że potężne fasady tych obiektów są na ogół „martwe”, nie stwarzają pola interakcji z przestrzenią publiczną, tak ważną dla ludzkiego wymiaru przestrzeni miasta. Projekt galerii SERENADA stanowi próbę przełamania statycznie obojętnych fasad poprzez zastosowanie środków artystycznego wyrazu, wynikających z przesłanek kontekstualnych i znaczeniowych w odniesieniu do nazwy obiektu.
W Krakowie istnieje wiele budowli o cechach podobnych do galerii handlowych. Są to austriackie fortyfikacje. Te potężne obiekty wrosły w miejski krajobraz i stanowią znaki tożsamościowe, z którymi mieszkańcy miasta się identyfikują. Ich cechą charakterystyczną są mury ceglane, które przy użyciu tego szlachetnego budulca o ciepłym kolorze ożywiają otoczenie i z zielenią im towarzyszącą stanowią atrakcyjny krajobraz miasta, mówiący też o jego historii.
Drugim ważnym czynnikiem kompozycji tego rodzaju strukturalnej otuliny ściany zewnętrznej jest odniesienie do nazwy obiektu, która w oczywisty sposób kojarzy się z muzyką. SERENADA to muzyka, muzyka zaś to rytm, melodia i harmonia. Elewacje budynku zostały podzielone wertykalnie na pasy o różnym natężeniu masy betonowej (pierwotnie miała to być ceramika), tworząc rytm, dzięki elastycznej formule wypełnień otworów struktury nośnej, stanowiącej osnowę, jak pięciolinia w zapisie partytury, i zmiennej ilości elementów kubicznych (kostek) w poszczególnych polach, które działają jak nuty. Tego rodzaju ornament stanowi próbę koincydencji muzyki i architektury, podporządkowanych wspólnym zasadom kompozycji.

JEST BETON, ALE WYGLĄDA JAK CERAMIKA
W pierwotnej wersji okładzina fasad SERENADY miała być ceramiczna. W końcowej fazie opracowywania dokumentacji projektowej zdecydowano się na beton architektoniczny. Zadecydowały względy ekonomiczne, a przede wszystkim czas. Dla inwestora – czas to pieniądz. Technologia betonowa okazała się optymalnym rozwiązaniem, przede wszystkim tańszym od ceramiki ze względu na znacznie krótszy i łatwiejszy montaż prefabrykowanych elementów.
Elewacje z betonu architektonicznego zyskują w ostatnich latach coraz większą popularność. Beton pozwala na prawie dowolne kształtowanie elementów o dużej wytrzymałości, precyzyjnie wykończonych, o przeróżnych kolorach i fakturach. Elewacje z betonu architektonicznego są szybkie w montażu, ale muszą być właściwie zaprojektowane.
Trójwymiarowe prefabrykaty zastosowane na fasadach SERENADY wykonano z betonu architektonicznego GRC zbrojonego włóknem szklanym (Glassfibre Reinforced Concrete), barwionego w masie w kolorze zbliżonym do tradycyjnej cegły. Nawet z bliska wyglądają jak ceramiczne. Beton barwiony w masie gwarantuje trwałość wyrazu estetycznego, nawet w przypadku naruszenia materialnej struktury, na przykład niewielkiego uszkodzenia. Beton GRC jest jedną z najnowszych technologii budowlanych. Jest bardziej trwały i wytrzymały, jak też bardziej plastyczny od dotąd stosowanych betonów architektonicznych.
Zasada kompozycyjna jest następująca: cztery prefabrykowane elementy krzyżowe tworzą swoiste kwadratowe „okno”, które wypełnia, albo nie wypełnia, sześcienna kostka wysunięta nieco z lica elewacji. Elementy te, grubości 5 cm, zestawione są w prefabrykat (panel), który ma wymiary 1365 x 1916 mm, skrajne są nietypowe i mają nieco inne gabaryty. Panele różnią się wyglądem – są bardziej lub mniej ażurowe, albo też pełne. Można z nich tworzyć strukturalną okładzinę podzieloną na pionowe pasy o zmieniającym się natężeniu masy betonowej i uzyskać efekt rytmicznej i „melodyjnej” elewacji. Prefabrykaty mocowane są do stalowego rusztu przy pomocy wieszaków nośnych i kotew stabilizujących.

Do wykończenia fasad SERENADY, których długość wynosi około pół kilometra, użyto 134 tysiące prefabrykowanych elementów, zespolonych w ponad 900 różnego typu panelach. Każdy z nich został dokładnie usytuowany i opisany na rysunkach wykonawczych elewacji.
Wszystkie elementy fasady i montaż wykonała firma GRC BETON Poland. Prezes zarządu tej firmy, Jakub Szynal, tak mówi o tej realizacji: – To nasz największy projekt w rodzinnym Krakowie, szczególnie wymagajacy technologicznie. Jest wynikiem zamysłu architektów i inwestora, korzystających ze swobody w projektowaniu form architektonicznych, jaką daje beton GRC. Projekt fasady wentylowanej centrum handlowego SERENADA jest unikatowy, przynajmniej w skali Polski. Elewacje zostały zbudowane z paneli złożonych ze 134 tysięcy elementów. Trójwymiarowe elementy tworzą charakterystyczny efekt wizualny, ciekawy szczególnie po podświetleniu nocą. To, czego nie widać gołym okiem, to trudność w odpowiednim połączeniu tych tysięcy elementów przy równoczesnym spełnieniu wymogów technicznych, jakim musi sprostać elewacja oraz realizacji wizji architektów. Obecnie w naszej pracy koncentrujemy się na doskonaleniu technologii betonu wzmocnionego GRC. Staramy się uczestniczyć, już na etapie projektowania, w przygotowywaniu projektów, jakie mamy nadzieję realizować w ciągu najbliższych lat.

WAŻNA ROLA TYNKU
Ściany zewnętrzne budynku są żelbetowe, grubości 24 cm. Od zewnątrz chroni je 20-centymetrowa warstwa izolacji termicznej z wełny mineralnej w postaci płyt Frontrock Max E firmy Rockwool, osadzonych na warstwie klejącej z zaprawy mineralnej Sto-Baukleber i mocowanych przy pomocy łączników mechanicznych systemowych zagłębionych w wełnie mineralnej.
Wiele uwagi poświęcono tynkowi, który w pewnych fragmentach elewacji jest widoczny i stanowi ostateczną zewnętrzną warstwę wykończeniową, a w miejscach gdzie zastosowano ażurowe okładziny – ma z nimi współdziałać w tworzeniu ogólnego wyrazu estetycznego.
Ściany wykończone są tynkiem silikonowym, cienkowarstwowym Sto Silco K grubości 1 mm, w kolorze czarnym, z posypką z kruszywa kwarcowego, odblaskowego F 54. Tynk ten położony jest na warstwie wykonanej na bazie białego cementu Sto Levell Uni, zbrojonej siatką z mikrowłókien Sto Glasfasergewebe, impregnowanej przeciwalkalicznie, zagruntowanej gruntem mineralnym StoPrep Miral barwionym w kolorze tynku.
Betonowe prefabrykowane elementy, stanowiące wykończenie znacznych partii elewacji, od ścian nośnych – z ich wszystkimi warstwami wykończeniowymi – oddziela pustka powietrzna szerokości 12 cm. Zapewnia to wentylację fasady. Daje też możliwość zainstalowania od spodu betonowych elementów oświetlenia w systemie LED. W dzień, jak i wieczorem czy nocą tynk „żyje”. Dodane do niego kwarcowe kruszywo migoce jak brylanciki, odbijając światło słoneczne czy ledowe w różnych kolorach.
Projektanci centrum handlowego SERENADA z biura WIZJA sp. z o.o. oraz jej wykonawcy GRC Beton Poland otrzymali wyróżnienie w XXII edycji Konkursu Polski Cement w Architekturze (6.12.2018 r.) – „Za kreatywne podejście do użycia drobnowymiarowych kostek betonowych, które potrafiły zmienić fasadę centrum handlowego w dekoracyjny spektakl.”

dr inż. arch. Ewa Dworzak-Żak

CENTRUM HANDLOWE SERENADA W KRAKOWIE

Adres inwestycji: al. gen. T. Bora-Komorowskiego 41, 31-876 Kraków
Inwestor: Mayland Real Estate sp. z o.o., Warszawa
Projekt architektoniczny:
Atelier.com Studio Architektoniczne – arch. Piotr Klecan, arch. Marcin Dzienisik, arch. Marta Tomkiel
WIZJA sp. z o.o.– elewacje i projekt zagospodarowania terenu: arch. Stanisław Deńko, arch. Agnieszka Ciuła, arch. Robert Ciuła
Autor pierwotnej koncepcji: AMC – Chołdzyński sp. z o.o.
Generalny wykonawca: RD bud sp. z o.o., Warszawa
Wykonawca elementów betonowych elewacji i montaż: – firma GRC BETON Poland
Powierzchnia terenu – 42 800 m²
Powierzchnia zabudowy – 30 080 m²
Powierzchnia użytkowa – 69 700 m²
Powierzchnia całkowita – 106 600 m²
Kubatura – 586 400 m³
Realizacja: 2015 – 2017 rok