W grudniu 2018 roku do zbioru wydawnictw dotyczących tematyki architektury betonowej dołączyła najnowsza publikacja szeroko prezentująca niewątpliwie bardzo interesującą i wciąż oczekiwaną (bo za mało znaną) praktykę i doświadczenia projektowe polskich biur architektonicznych. Monografia „Detale architektury betonowej” redagowana przez dr. hab. inż. arch. Marcina Charciarka z Zakładu Architektury Elementarnej Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, a wydana przez Stowarzyszenie Producentów Cementu, jest zbiorem podsumowującym fakt powstania najważniejszych (docenianych w polskich i międzynarodowych konkursach) realizacji betonowych obiektów powstałych Polsce w latach 2008-2018. Wydawnictwo prezentuje trzynaście przykładów budynków, które już się wpisały we wzorzec wizualnej jakości przestrzeni – tak publicznej, jak i prywatnej.

„Detale architektury betonowej” Marcina Charciarka (wieloletniego propagatora architektury betonowej) nie jest jednak zwykłym poradnikiem budowlanym. Podobnie do znanego i cenionego niemieckiego wydawnictwa „Detail Magazine” – jego główną zaletą jest nie tylko prezentowanie formalnych aspektów architektury, ale skupienie się na przybliżeniu do czynników budowlanych i technologicznych wykorzystujących beton architektoniczny. Oczywiście, książka odkrywa przed nami różnorodność poszukiwań nowych sposobów definiowania formy architektonicznej. Udaje się to jednak zrozumieć dzięki specyficznemu podejściu autora do problematyki składającej się na fundament interpretowania i identyfikacji betonowej przestrzeni architektonicznej – jej strony formalnej (ideowej), ale także zinterpretowania samego betonu (tworzywa architektonicznego). Owa rozgrywka pojęciowa ustanawia pewną zasadę analizowania i syntetyzowania architektury. Po pierwsze – poprzez pokazanie rzeczy w różnych skalach, fotografiach i rysunkach pozwala na pełniejszy odbiór rzeczy architektonicznej z odpowiedniego dystansu, po drugie – przez ciekawe „zbliżenie” do znaczeń materii, faktur, technologii, struktury betonu odkrywa na nowo właściwości, metafory i symboliki „lanego kamienia”. Techniczna racjonalizacja problemów budowlanych ma w ten sposób ułatwić rozumienie budynku – „w jak sposób został wymyślony i zbudowany”.

Sensem publikacji jest ponadto ukazanie różnic i podobieństw między poszczególnymi ideami architektonicznymi. Wybrane przykłady obiektów (m.in. Centrum Jordanki Fernando Menisa, Arka Koniecznego, Aerotunel Piotra Lewickiego i Kazimierza Łataka, biurowiec Infinite Dreams biura Medusa Group, Brama Poznania biura Ad Artis Architekci) wskazują, że dzieła, choć budowane z tego samego tworzywa, tworzą światy form i znaczeń zaskakująco odległych od siebie. Jedne z nich stoją po stronie pełnej racjonalizacji architektury i jej etycznej prostoty, inne – są przykładami wiążącymi się z ideami efektownej ekspresji formalnej. Cała publikacja jest dowodem na to, że betonowe budynki są za każdym razem twórczą interpretacją natury tego materiału, który ustanowił niebagatelną ikonografię będącą zbiorem znaczeń, idei i zamysłów formalnych dzieła architektury; jego poetyk, pretekstów, imitacji. Oba nurty, choć przeciwstawne, są równoważne w pełnym odczycie całej współczesności architektonicznej w XX i XXI wieku.

Wydaje się zatem, że stosownym (wartym badania przez architektów, naukowców, studentów) kluczem dla zrozumienia naszej współczesności jest wywyższenie detalu architektonicznego – tego estetycznego i technicznego „węzła”, którego jakość i sposób użycia stanowi o sztuce architektonicznej i który w swoim szczególe budowlanym przenosi ukryty sens całego budynku. Analogicznie dla innych tworzyw betonowy detal jest logiką, która kontynuuje opowieść twórcy o budynku; niezależnie czy stoimy przed dziełem funkcjonalizmu, postmodernizmu czy dekonstruktywizmu – detal, interpretacyjnie, wydaje się posiadać tę samą moc, którą autor zawarł w całej strukturze budowli.

Zawartość najnowszej publikacji to nie tylko artykuły (teksty redaktora prowadzącego, dr. W. Niebrzydowskiego z Wydziału Architektury Politechniki Białostockej oraz Pawła Gulaka i Piotra Dzięgielewskiego z firmy PERI) syntetyzujące fenomen polskiej architektury betonowej. Oprócz słów wprowadzających otrzymujemy odpowiedni zakres rysunkowo-fizycznych sensów architektury – poprzez prezentację rzutów, przekrojów i elewacji docieramy do meritum szczegółowo opracowanych detali budowlanych, ukazujących nie tylko zasadę architektury, ale także sens wykorzystania betonu w danym projekcie. Szczegółowo opracowana część graficzna uzupełniona architektonicznymi opisami ukazuje wielość problemów, jakie starali się rozwiązywać twórcy realizujący w polskich warunkach i pokonujący niejako „opór” wymagającego tworzywa, jakim jest beton.

Publikacja uzupełniona o wysokiej jakości zdjęcia, rysunki budowlane oraz wiedzę fachową stwarza precedens wydawniczy i pozwala na kontynuację tematu w kolejnych latach i uzupełnianie zbioru tej wyrafinowanej techniki architektonicznej – tego, co składa się na prezentowanie wzorców w operowaniu monolityczną technologią. Monografia jednoznacznie dowodzi również tego, że termin polska architektura betonowa jest wyjątkowym przykładem twórczości budowlanej, w której architekt podejmuje decyzje ideowe i formalne na podstawie wybranej tylko jednej materii dla budowli. Jest wręcz dyscypliną pełnego podporządkowania betonowi wszystkiego, co twórca chce wyrazić w formie budynku. Podobnie jak rzeźbiarz, którego praca uzależniona jest całkowicie od materii, architekt wyszukuje najpierw tworzywo, a potem decyduje o kształcie w nim „ukrytym”. Beton, w odróżnieniu od stali, cegły czy drewna, jest do tej roli idealnie predestynowany, ponieważ sam jest materią in statu nascendi, nabierającą sensu i zmieniającą znaczenia wraz ze zmianą kontekstu ideowego czy formalnego. Owa „efektywność” estetyczna betonu jest cechą przyporządkowaną woli twórcy ukazania tak pewnych treści ogólnych, w których beton odgrywa rolę podbudowy, jak i tych bardziej szczegółowych rozwiązań, gdzie beton oddaje istotę jego wykorzystania.

Red.

Detale architektury betonowej
pomysłodawca serii i red. prowadzący: dr hab. inż. arch. Marcin Charciarek
ZAE A-23 WA PK
Wydawca: Stowarzyszenie Producentów Cementu
ISBN 978-83-61331-29-9
ilość stron – 144
Kraków 2018.
egzemparz bezpłatny do nabycia u wydawcy:
ul. Lubelska 29, 30-003 Kraków
tel. +48 12 423-33-55, fax +48 12 423-33-45
e-mail: wydawnictwo@polskicement.pl
www.polskicement.pl