Hala wyrasta z porzeźbionego terenu, a jednocześnie jest w nim zatopiona. Skalą wpisuje się w panoramę dzięki temu, że boisko sali gier zostało założone 4 m poniżej poziomu otaczającego terenu. Jednocześnie sposób ukształtowania placu, skarp i trawiastych płaszczyzn sprawia, że panorama wzgórz z Kopcem Kościuszki widoczna jest z wnętrza sali, poprzez dwie w całości przeszklone elewacje. 10 maja 2018 roku odbyło się uroczyste otwarcie Hali 100-lecia KS Cracovia wraz z Centrum Sportu Osób Niepełnosprawnych.

Cracovia jest jednym z najstarszych i najbardziej zasłużonych klubów sportowych w Polsce. Założona została w 1906 roku jako Akademicki Klub Footballowy „Cracovia” przez krakowskich studentów oraz uczniów Gimnazjum im. Jana Sobieskiego. Od 1907 roku znana już była pod nazwą Klub Sportowy Cracovia. Początkowo poza piłką nożną miała sekcje lekkoatletyki i tenisa ziemnego. Z biegiem lat powstały liczne inne sekcje.

W 2006 roku, z okazji setnej rocznicy założenia tego klubu, narodził się pomysł, aby dla potrzeb jego zawodników wybudować halę, która jednocześnie służyłaby sportowcom niepełnosprawnym. Krytej hali Cracovia nigdy w swej długiej historii nie miała. Na jej budowę przeznaczono teren prawie w centrum miasta, pomiędzy aleją Ferdynanda Focha, biegnącą wzdłuż Błoń, i rzeką Rudawą. W 2008 roku zorganizowano konkurs architektoniczny na projekt tego obiektu. Konkurs wygrał zespół z krakowskiego Biura Projektów Lewicki Łatak. Dwa lata później projekt realizacyjny był gotowy, ale pomimo uzyskania pozwolenia na budowę, z przyczyn finansowych inwestycja stanęła. Do zamierzenia powrócono po kilku latach. Gmina Kraków w 2015 roku ogłosiła przetarg w celu wyłonienia generalnego wykonawcy hali. Wybrano firmę Skanska SA. Do jej obowiązków, między innymi, należało zaktualizowanie dokumentacji projektowej w celu dostosowania jej do dzisiejszych wymogów prawnych oraz doposażenia obiektu w najnowsze systemy wyposażenia technicznego. Skanska SA zleciła te prace projektowe biuru Lewicki Łatak – autorom pierwszej dokumentacji.

TRUDNA LOKALIZACJA

Aleja Focha – jedna z piękniejszych ulic Krakowa, Błonia – jedyna w Polsce wielka łąka w centrum miasta, rzeka Rudawa ze swoimi wałami, cenny widok na wzgórze św. Bronisławy z Kopcem Kościuszki, który wielokrotnie malował Wyspiański, chroniona panorama Krakowa widziana z tego Kopca, drobnej skali zabudowa o charakterze mieszkalnym w sąsiedztwie przeznaczonej pod halę działki. I wynikające z tego wszystkiego ograniczone dopuszczalne gabaryty bryły (obiektu sportowego z widownią!). Z tym wszystkim musieli zmierzyć się projektanci hali Cracovii.
Udało się to bardzo dobrze. Hala wyrasta z porzeźbionego terenu, a jednocześnie jest w nim zatopiona. Jury konkursu architektonicznego, przyznając pierwszą nagrodę tej pracy, doceniło „trafność dyspozycji urbanistycznej, subtelność kształtowania terenu i troskę o zachowanie ekologicznych wartości miejsca, a także atrakcyjne powiązanie widokowe wnętrza hali.”

FUNKCJA, UKSZTAŁTOWANIE BRYŁY

Hala jest obiektem wielofunkcyjnym. Zasadniczą część stanowi sala gier o wymiarach 44 x 26 m, w której można rozgrywać mecze i zawody większości dyscyplin halowych. Plac gier otacza z trzech stron widownia dla 818 widzów (668 miejsc stałych i 150 składanych). W sali poprowadzono pochylnie, umożliwiające korzystanie z obiektu osobom niepełnosprawnym w charakterze zawodników jak i widzów. Pozostała część budowli ma trzy kondygnacje. W przyziemiu (na poziomie podłogi sali gier) zlokalizowano zaplecze dla sportowców (szatnie, umywalnie, siłownia, pokój pierwszej pomocy) oraz salę wielofunkcyjną. Na parterze, od strony alei Focha, znajduje się hol wejściowy z kasami oraz szatnią. Duże przeszklenie umożliwia wgląd z holu na salę gier. W części południowej parteru usytuowano kawiarnię z tarasem. Na piętrze jest niewielka część hotelowa – recepcja i pokoje gościnne (13 dwuosobowych i 4 również dwuosobowe dla osób niepełnosprawnych), pokoje biurowe, sala konferencyjna, pomieszczenia techniczne. Na tym poziomie rozciąga się też galeria otwierająca widok na wnętrze sali sportowej.
Jak przyznają główni projektanci hali Cracovii Piotr Lewicki i Kazimierz Łatak – rozwiązanie przestrzenne i ukształtowanie bryły wyniknęły w znacznej mierze z lokalizacji obiektu. Hala skalą wpisuje się w panoramę dzięki temu, że boisko sali gier (która musi posiadać odpowiednią wysokość), zostało założone 4 m poniżej poziomu otaczającego terenu. Jednocześnie sposób ukształtowania placu, skarp i trawiastych płaszczyzn sprawia, że panorama wzgórz z Kopcem Kościuszki widoczna jest z wnętrza sali, poprzez dwie w całości przeszklone elewacje. Uzyskano w ten sposób znakomity efekt przenikania się przestrzeni zewnętrznej i wewnętrznej obiektu. Z kolei uniesienie holu wejściowego o 1 m powyżej poziomu alei Focha zapewnia lepszy widok na Błonia, ponad przejeżdżającymi samochodami.

Dach nad częścią trzykondygnacyjną rozwiązany został jako taras widokowy ogólnodostępny, o powierzchni 700 m2, wykończony drewnopodobnymi panelami. Wiedzie na niego zewnętrzna spacerowa pochylnia, poprowadzona wzdłuż wału Rudawy. Można się też tam dostać windą z wnętrza budynku lub zewnętrznymi stalowymi schodami. Dach nad salą gier przygotowany został do posadzenia dwukolorowej zieleni. W widoku „z lotu ptaka” hala będzie zlewać się z otaczającą przyrodą.

KONSTRUKCJA

Funkcja i geometria obiektu stwarzały konieczność zastosowania w projekcie hali niestandardowych rozwiązań konstrukcyjnych. Układ nośny budynku zaprojektowano z wykorzystaniem elementów żelbetowych, stalowych i z drewna klejonego.
Całość posadowiona jest na żelbetowej płycie fundamentowej, o zróżnicowanej grubości. Z betonu zbrojonego są też ściany nośne zewnętrzne i wewnętrzne oraz stropy w części trzykondygnacyjnej, jak też konstrukcja widowni i pochylni w sali gier oraz muru oporowego i nasypu wzdłuż Rudawy. Płytę fundamentową i partie przyziemia wykonano jako monolityczne w technologii betonu wodoszczelnego, z uwagi na sąsiedztwo rzeki i stosunkowo wysoki poziom wód gruntowych. Pozostałe żelbetowe części konstrukcji też wylewano na miejscu. Nieregularna forma budynku wykluczała jakąkolwiek prefabrykację.
Ważną częścią projektu konstrukcyjnego było opracowanie zabezpieczenia obiektu od strony Rudawy. Mur oporowy, długości ok. 280 m, wykonano z betonu zbrojonego. Pod nim wzmocniono podłoże przy pomocy kolumn przemieszczeniowych MCS gruntowo-kompozytowych.

Konstrukcja dwóch przeszklonych ścian zewnętrznych sali gier jest stalowa. Tworzą ją utwierdzone w fundamentach słupy pojedyncze lub zdwojone (jedno- lub dwugałęziowe) oraz poziome i ukośne rygle. Elementy te wykonane są z profili zamkniętych prostokątnych. Zastosowano słupy zdwojone, które wizualnie „giną” i nie psują widoku na otoczenie.
Konstrukcję dachu nad salą gier stanowią dźwigary z drewna klejonego, o zmiennej rozpiętości dochodzącej do 37 m, o wysokości 1,50 – 2,50 m, rozstawione co 7,20 m. Dźwigary oparte są w sposób przegubowo-nieprzesuwny na żelbetowej konstrukcji nośnej (w specjalnie utworzonych gniazdach), a z drugiej strony na stalowej konstrukcji zewnętrznej ściany przeszklonej. Pomiędzy dźwigarami zamocowano drewniane płatwie (ich wysokość mieści się w wysokości dźwigarów), stanowiące część układu stężającego oraz podparcie bezpośrednie dla blachy trapezowej. Na niej leżą kolejne warstwy stropodachu zielonego.
Dużym wyzwaniem dla konstruktorów (także dla wykonawców) było zapewnienie dobrej współpracy trzech ustrojów konstrukcyjnych hali, z różnych materiałów (żelbet, stal, drewno) i spełnienie wymagań przeciwpożarowych stawianych tego typu obiektom. Z uwagi na inne wymagania p.poż stawiane konstrukcji głównej nośnej, w tym też przeszklonej fasadzie, i konstrukcji dachu – konieczne było przyjęcie takich rozwiązań, które zapewniłyby w sytuacji zniszczenia przez ogień drewnianych dźwigarów znacznie dłuższe przetrwanie głównej konstrukcji nośnej. Dźwigary z drewna klejonego i sposób ich oparcia na elementach żelbetowych i stalowych zaprojektowano tak, aby zostały spełnione wymagania dla klasy R30 odporności ogniowej. Natomiast dla elementów głównej konstrukcji nośnej zapewniono odporność ogniową 120 minut. Wzięto pod uwagę dwa przypadki (dwa schematy statyczne) do wymiarowania zdwojonych stalowych słupów przeszklonej ściany, podpierających dźwigary. Dla sytuacji normalnej przyjęto układ, w którym słupy oparte są o konstrukcję dachu, przenoszącą część obciążeń poziomych na sztywną konstrukcję żelbetową trzykondygnacyjnej części budynku. Natomiast w sytuacji pożaru przyjęto schemat dwudzielnych słupów stalowych pracujących wspornikowo. Te powyższe założenia wymagały odpowiednich rozwiązań dla połączenia słupów ze ścianą fundamentową, jak też samych fundamentów (specjalne marki stalowe w postaci nagwintowanych prętów kotwiących, zatopionych w płycie fundamentowej).

WYKOŃCZENIE – KOLORY RUDY, CZARNY I SZAROŚĆ BETONU

Pełne ściany hali wykończone są od zewnątrz stalą korten w rdzawym kolorze, materiałem pozwalającym – zgodnie z ideą projektantów – na uzyskanie efektu patyny i szlachetnego starzenia się bryły. Prostokątne, trapezowe i trójkątne panele z blachy korten, wyprodukowane w zakładzie koncernu Ruukki w Estonii, zostały zamocowane na nitach do rusztu z profili z tego samego rodzaju stali. Elementy z kortenu stanowią też wykończenie wnętrza holu wejściowego. Przed zamontowaniem musiały poleżeć na zewnątrz kilka tygodni, na słońcu i deszczu, aby uzyskać odpowiedni stopień korozji.
Dach nad salą gier wkrótce ożyje. Został przygotowany na zasadzenie na nim dwukolorowej zieleni ekstensywnej. Na powierzchni ok. 2200 m2 ułożono 150 ton mieszanki substratu o odpowiednim pH i akumulacyjności wody.
Profile stalowe w sali gier zostały pomalowane na kolor niemal czarny. Z uwagi na wymagania przeciwpożarowe zastosowano malowanie zabezpieczające konstrukcję na 120 minut. Ten sam kolor otrzymała ślusarka aluminiowa ścian osłonowych, stalowe drzwi wewnętrzne oraz inne elementy wyposażenia i instalacji w sali gier i otaczających ją przestrzeniach otwartych. Na czarno pomalowano też dźwigary drewniane, natomiast na płatwie, blachę trapezową, podwieszone do dachu instalacje techniczne został naniesiony specjalny natrysk akustyczny, też czarny. Minimalizuje on uciążliwości wynikające z długiego czasu pogłosu wewnątrz sali gier. Ten sam natrysk zastosowano na suficie korytarza prowadzącego na trybuny.
W przyziemiu i na dwóch wyższych kondygnacjach – w szatniach, pokojach hotelowych i biurowych, korytarzach i klatkach schodowych – pozostawiono nagi, surowy beton. Celowo nie starano się zamaskować drobnych uchybień jakości wykonania. Niektóre elementy betonowe wewnątrz, w otwartych przestrzeniach, jak też na zewnątrz, np. pochylnie, zostały pomalowane w kolorze rudym (jak okładzina z kortenu) farbą mineralną. Jest to malowanie laserunkowe, kolor pokrywa powierzchnię nierówno, ukazując fakturę betonu.
Beton jest materiałem uniwersalnym, łączącym w sobie właściwości konstrukcyjne i jednocześnie wykończeniowe. Wciąż rozwijane technologie pozwalają na uzyskanie coraz bardziej zaskakujących wykończeń jego powierzchni – mogą być matowe, błyszczące, grubo lub drobnoziarniste, naśladujące inne materiały, gładkie, jedwabiste, wręcz zmysłowe. Ale bez zastosowania tych nowatorskich technologii można uzyskać we wnętrzach odpowiedni nastrój i nieprzewidywalne efekty – beton może zostać źle odlany przez niedoskonałości szalunku, posiadać drobne ubytki, ulec przebarwieniom.
W hali Cracovii beton został wykorzystany zarówno w celach konstrukcyjnych, jak i estetycznych. Przypuszczalnie ta nieprzewidywalność betonu sprawiła, że jej projektanci zdecydowali się pokazać jego naturalną fakturę i surowe, szorstkie oblicze.

dr inż. architekt
Ewa Dworzak-Żak

Hala 100-lecia Cracovii z Centrum Sportu Niepełnosprawnych
Lokalizacja: Kraków, aleja Ferdynanda Focha 40. Autorzy: Biuro Projektów Lewicki Łatak. Architekci: Piotr Lewicki, Kazimierz Łatak. Współpraca autorska: Piotr Madej, Mateusz Smoter, Xymena Maciuk, Karolina Pletty, Dawid Rogóż, Matylda Rozmarynowicz, Krzysztof Stępniak, Joanna Styrylska. Konstrukcja: GSBK Biuro Konstrukcyjne Przemysław Ruchała, Ryszard Sajdak. Inwestor: Gmina Miejska Kraków – Zarząd Infrastruktury Sportowej w Krakowie. Użytkownik: KS Cracovia. Generalny wykonawca: Skanska SA.
Kalendarium:
konkurs architektoniczny – 2008, projekt realizacyjny (pierwotny) – 2008-2009, projekt realizacyjny – 2016-2017,realizacja – 2016-2018
Powierzchnia terenu: 19 159 m2
Powierzchnia zabudowy: 2709 m2
Powierzchnia całkowita: 5102 m2
Powierzchnia użytkowa: 3712 m2
Kubatura: 40 838 m3
Liczba kondygnacji podziemnych: 0
Liczba kondygnacji nadziemnych: 3
Liczba miejsc na widowni: 818