W 2015 roku na rynku wydawnictw akademickich pojawiła się książka Marcina Charciarka pt. Związki idei i materii w architekturze betonowej. Monografia wydana przez oficynę Politechniki Krakowskiej jest naukową rozprawą stanowiącą ważny wkład w dorobku pracownika akademickiego bazującego na wieloletniej analizie zjawiska zwanego architekturą betonową i będącą podstawą dla promocji habilitacyjnej w 2016 roku. Marcin Charciarek jest wieloletnim pracownikiem Katedry Architektury Mieszkaniowej i Kompozycji Architektonicznej na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Jak sam przyznaje, jego zamiłowanie do betonu to wieloletni proces zainicjowany otrzymaniem Grand Prix X Biennale Architektury z 2004 roku za betonowy projekt Muzeum Tadeusza Kantora. Od tego momentu autor stał się wyznawcą i badaczem wszystkiego, co przenosi walor betonowej formy. Marcin Charciarek jest wieloletnim sekretarzem akademickiego konkursu Architektura Betonowa, tutorem warsztatów betonowych, uczestnikiem konferencji Dni Betonu, stałym korespondentem czasopisma Budownictwo, Technologie, Architektura i propagatorem wiedzy o betonie architektonicznym.

Związki idei i materii w architekturze betonowej, choć nie jest nowym opracowaniem na rynku wydawnictw branżowych dotyczących betonowej architektury (patrz publikacje Architektura Betonowa 2001 i Architektura Betonowa 2006), wydaje się jednak pozycją, która w nowy i świeży sposób określa rolę betonu i żelbetu jako tworzywa współczesnej architektury. A nawet więcej, książka ukazuje wyjątkową rangę „lanego kamienia” w kreowaniu oryginalnych stylistyk architektonicznych nowoczesności dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Wcześniejsze publikacje, choć stanowią już dziś klasyczne pozycje, określały jedynie rodzime wzorce i idee – stając się jedynie fragmentarycznym opisem rzeczywistości budowlanej, bez próby jego podsumowania. W tym złożonym i zróżnicowanym spektrum wykorzystania betonu w architekturze współczesnej Związki idei i materii w architekturze betonowej to zajmujące studium, które z osobistej perspektywy autora odkrywa inną możliwość postrzegania historii architektury współczesnej.

Książka Marcina Charciarka odkrywa przed czytelnikiem świat betonu architektonicznego poprzez dwie niezależne tezy składające się na fundament interpretowania i identyfikacji przestrzeni architektonicznej: materializację betonowej idei i idealizację materii betonu. Owa rozgrywka pojęciowa nie wydaje się jedynie „grą terminów”, lecz ustanawia zasadę analizowania i syntetyzowania architektury. Po pierwsze – pozwala na pełniejszy odbiór rzeczy architektonicznej z odpowiedniego dystansu, po drugie – przez ciekawe „zbliżenie” do znaczeń materii, faktur, technologii betonu odkrywa na nowo właściwości, metafory i symboliki betonu. Poza czysto estetycznymi dywagacjami otrzymujemy odpowiedni zakres określenia fizycznych sensów architektury, tak szczególnie wyraźnych dzięki odwołaniom do filozofii Juhaniego Pallasmy, Petera Zumthora czy Stevena Holla.

Tekst zawiera trzy główne rozdziały określające kwalifikację architektury betonowej jako związku między ideą i materią. W rozdziale pierwszym, Poszukiwanie idei – odnalezienie materii, czyli definiowanie architektury betonowej, autor definiuje nadrzędny zakres terminologiczny, odpowiedzialny za konsekwentne nazywanie pojęcia „architektura betonowa” – jako terminu ukrywającego ideowo-materialny dualizm całej sztuki architektonicznej. Drugi rozdział, Materializacja idei, czyli od wynalazku do kompozycji z betonu stanowi odniesienie do prób definiowania betonowych wątków stylistycznych. Przykłady ukazujące mnogość odniesień – począwszy od genialnej wynalazczości twórców początku XX wieku aż po wyzwolenie ekspresji architektonicznej – potwierdzają ewolucję, jaka dokonała się we współczesności. Beton, od obiektywnego, jednoznacznego związania formy ze strukturą aż po zatarcie granic sztuki w ekstatycznym podporządkowaniu się formie, okazał się zarówno materią eksperymentu jak i środkiem kompozycji architektonicznej – narzędziem jednoczesnego kreowania pamięci i nowatorstwa. Trzeci rozdział Idealizacja materii, czyli impresje z betonu jest próbą opisania bogatej „natury” betonu – jego „subiektywnego portretu”, tożsamości odnajdywanej pośród mitów, paradoksów i sprzeczności współczesnego, monolitycznego wyrazu architektury.

Cały tekst jest dowodem na to, że betonowe budynki są za każdym razem twórczą interpretacją natury tego materiału, który ustanowił niebagatelną ikonografię będącą zbiorem znaczeń, idei i zamysłów formalnych dzieła architektury; jego poetyk, faktur, imitacji. Zgodnie ze słowami autora beton otrzymał określenie janusowego oblicza współczesnej architektury – jedno odpowiada za poszukiwanie idealności i perfekcji, drugie jest uosobieniem niepozbawionej niedoskonałości plastycznej ekspresji.

Bez wątpienia praca zawiera bogatą warstwę problemową, począwszy od prezentacji wstępnych założeń zawartych w tzw. tradycji i innowacji architektury współczesnej, motywacji podjęcia tematu, studiów nurtujących współczesne definiowanie przestrzeni architektonicznej i ofertę technologiczną betonu. Jest opracowaniem, które poprzez stosowną syntezę ujawnia procesy związane z konstytuowaniem się nowego języka form w architekturze poprzez relacje między ideą i budulcem. Czyta się ją z zaciekawieniem, wędrując po meandrach myśli autora, śledzącego proces narodzin, rozwoju i nobilitacji „betonu” jako materii „z potencją” – substancji poetyckiej i filozoficznej kształtującej uwarunkowania cywilizacyjne, kulturowe, estetyczne, społeczne i ekonomiczne – nowy język form przestrzennych wykorzystujących nowe techniczne i estetyczne walory tej materii. Wyczuwalna w tekście niekłamana fascynacja tematem wydaje się powodem dla polecenia książki osobom, dla których architektura betonowa nie jest jedynie przemijającą modą pośród innych kierunków i stylistyk, lecz próbą poszukiwania sensu nowoczesności i współczesności architektonicznej.

 

 

 

 

 

Marcin Charciarek
Związki idei i materii w architekturze betonowej
Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2015
Redaktor naukowy: prof. Dariusz Kozłowski
Recenzenci: prof. Konrad Kucza-Kuczyński, prof. Zbigniew Paszkowski
liczba stron – 189, liczba ilustracji – 39
wymiary 24×17 cm; okładka miękka
ISSN 0860-097X